هنر سوار کردن سنگهای جواهری بر روی زیورآلات بدون استفاده از چسب یا هر نگهدارنده شیمیایی و طبیعی را مخراجکاری میگویند.
در مهارت مخراجکاری، سنگهای جواهری بسته به نوع ساخت پایه جواهر با تکنیکهای متفاوتی سوار میشوند. انواع سبکهای مخراجکاری عبارتند از:
قلمخور
چنگی
ریلی
در هر کدام از سبکهای یاد شده سنگ با راهکاری منحصر به همان سبک ثابت میشود. به عنوان مثال در سبک ریلی، جواهر بین یک ریل در شیارهای موازی مهار میشود.
اما در سبک قلمخور پلیسههایی از اطراف جایگاه سنگ به کمک قلمهای مخراجکاری بلند میشوند و بعد با ابزار دیگری پلیسه ایجاد شده به شکل یک چنگ گرد شده سنگ را محکم نگه میدارد.
معمولا استاد مخراجکار تا حدودی از رشتههای دیگر زرگری هم سر رشته دارد. چرا که مخراجکاری در پایانیترین مرحله کار انجام میشود و اگر قطعه دچار نقص و آسیبی شود استاد مخراجکار است که باید کار را جمع کند و قطعه را به سرانجام برساند.بعد از سوار کردن سنگها و چک کردن دانهدانهشان نوبت به پلیسه گیری میرسد.
در اثر کاربرد قلمهای مخراجکاری همیشه مقداری پلیسه اطراف سنگ باقی میماند که هرچند ریز و ناچیز هستند اما در صورت باقیماندن درصدی از زیبایی کار میکاهند. بعد از مرحله پلیسه گیری نوبت به پرداخت و آینهکاری قطعه میرسد.
جلا دادن و درخشان کردن زیورآلات مرحله پایانی ساخت طلا و جواهر است. در این مرحله استادکار با در نظر گرفتن عمق خط و خش بجا مانده روی سطح کار، درجه بندی اولین ابزار پرداختکاری سوهانچه یا سنباده را انتخاب میکند. اودر مسیر پرداخت به مرور ابزار نرمتری استفاده میکند تا نوبت به فرچههای کرکی و پنبهای برسد.این ابزار با کمک داروهای جلا دهنده سطح کار را مثل آینه براق و درخشنده میکنند تا جایی که سطح فلز مثل آیینه رخنما شود.
هرچند با ورود دستگاهها و تکنولوژی روز بخشی از بازار کار مخراجکاری صنعتی شدهاست اما هنوز افراد صاحب ذوق روح دمیده شده در کار دست و هنر هنرمندان و صنعتگران را از تولیدات هر ربات و ماشینی برتر و والا تر میدانند و طبیعتا برای کار دست احترام و هزینه بالاتری قائل میشوند.